Khi giáo dục trở thành sức

Khi phục hồi trở thành một phần của văn hóa

Giữa không gian hội nghị ngập tràn những thảo luận về công nghiệp sáng tạo, mô hình văn hóa và kinh tế tri thức, ông Suzuki chọn bắt đầu bằng ký ức: ký ức về những ngày đất trời Nhật Bản rung chuyển trong trận động đất và sóng thần năm 2011. Nhưng thay vì nói về mất mát, ông kể về một chương trình giáo dục – nơi những đứa trẻ được học cách cứu mình, cứu người và dựng lại cuộc sống.

“Chúng tôi gọi đó là Gensai Education,” ông nói. “Học để hiểu thiên nhiên, học để tôn trọng sự sống, và học để biết rằng mỗi con người đều có thể trở thành một phần của sự phục hồi.”

Chương trình AXA–UNESCO Disaster Mitigation Education Program (Chương trình Giáo dục Giảm nhẹ Thiên tai AXA–UNESCO) ra đời từ năm 2014 với sự đồng hành của Bộ Giáo dục Nhật Bản, Ủy ban Quốc gia UNESCO Nhật Bản và Công ty bảo hiểm AXA Life. Trong hơn mười năm, chương trình đã hỗ trợ hơn 270 trường học trên khắp Nhật Bản, giúp hàng trăm nghìn học sinh, giáo viên và cộng đồng địa phương học cách chuẩn bị, ứng phó và tái thiết sau thiên tai.

Tại các vùng như Kesennuma, Ishikawa hay Fukushima, học sinh được học không chỉ qua sách vở mà qua hành động: cùng nhau vẽ bản đồ an toàn hay cùng người lớn diễn tập sơ tán.

Ở nhiều ngôi trường tham gia chương trình, những bài học về giảm nhẹ thiên tai không chỉ diễn ra trong lớp học. Học sinh còn tự tay sáng tạo nên trò chơi “karuta phòng chống thiên tai” – phiên bản đặc biệt của trò chơi thẻ bài truyền thống Nhật Bản. Mỗi tấm thẻ nhỏ đều ẩn chứa một thông điệp: “Khi có động đất, hãy bảo vệ đầu trước tiên”, “Nếu nghe còi cảnh báo, hãy giúp người già và trẻ nhỏ sơ tán trước”… Vừa chơi, vừa học, các em dần ghi nhớ những kỹ năng sống quan trọng, đồng thời nuôi dưỡng tinh thần trách nhiệm và lòng dũng cảm. Trò chơi tưởng chừng giản dị ấy lại mang ý nghĩa sâu xa: chuyển hóa nỗi sợ thiên tai thành niềm tin vào tri thức và sức mạnh con người. Nó cũng là cách mà người Nhật kết hợp giữa văn hóa truyền thống và giáo dục hiện đại, để gieo vào thế hệ trẻ hạt mầm của “văn hóa phục hồi” – văn hóa biết đứng dậy, cùng nhau bảo vệ và tái thiết cuộc sống sau biến cố.

Một giáo viên kể lại: “Khi tôi gặp lại học trò sau cơn động đất, em nói: Nhờ những giờ học Gensai, em đã biết phải làm gì để an toàn. Lúc đó, tôi hiểu rằng những gì chúng ta dạy hôm nay có thể cứu một sinh mạng ngày mai.”

Ở nhiều ngôi trường tham gia chương trình, những bài học về giảm nhẹ thiên tai không chỉ diễn ra trong lớp học.

Trong bài tham luận, Giáo sư Suzuki không tách giáo dục ra khỏi văn hóa.

Dường như, cách người Nhật đối mặt với thiên tai – bình tĩnh, đoàn kết và sáng tạo trong tái thiết – đã hình thành một “văn hóa phục hồi”.

Nếu công nghiệp văn hóa tạo ra giá trị tinh thần từ sáng tạo và bản sắc, thì giáo dục giảm nhẹ thiên tai tạo ra giá trị tinh thần từ lòng kiên cường và sự đồng cảm. Cả hai đều hướng đến một xã hội biết phục hồi – về vật chất, cảm xúc và tinh thần.

Chính triết lý này đã làm nên mối liên hệ sâu sắc giữa bài tham luận của ông Suzuki và chủ đề hội nghị. Bởi, nói đến “công nghiệp văn hóa” không chỉ là nói về phim ảnh, âm nhạc hay nghệ thuật, mà còn là nói về năng lực sáng tạo của con người – khả năng biến thử thách thành cơ hội, nỗi đau thành giá trị, ký ức thành sức mạnh cộng đồng.

Toàn cảnh hội nghị

Toàn cảnh hội nghị

Trong bài tham luận, Giáo sư Yuji Suzuki nhấn mạnh rằng chương trình Giáo dục Giảm nhẹ Thiên tai AXA–UNESCO không chỉ hướng đến việc truyền đạt kỹ năng ứng phó, mà còn khơi dậy năng lực sáng tạo, hợp tác và chia sẻ trong cộng đồng – những yếu tố cấu thành của phát triển bền vững. Theo ông, việc đưa giáo dục giảm nhẹ thiên tai vào trường học trên khắp Nhật Bản đã tạo nên một mạng lưới kết nối giữa nhà trường – gia đình – địa phương – doanh nghiệp, nơi tri thức và kinh nghiệm được lan tỏa như một phần của đời sống văn hóa. Từ đó, trẻ em không chỉ học cách “sống sót”, mà còn học cách “cùng nhau sống” – hiểu rằng bảo vệ con người và môi trường cũng chính là nuôi dưỡng những giá trị sáng tạo và tinh thần cộng đồng.

Ở cấp độ rộng hơn, mô hình này thể hiện tinh thần mà UNESCO theo đuổi: lấy con người làm trung tâm, phát triển dựa trên tri thức, giáo dục và văn hóa, những yếu tố cũng chính là nền tảng của công nghiệp văn hóa mà hội nghị lần này hướng tới.

Từ hợp tác giáo dục đến văn hóa bền vững Việt – Nhật

Hội nghị quốc tế năm nay không chỉ là nơi chia sẻ các mô hình phát triển sáng tạo, mà còn là dịp để Việt Nam và Nhật Bản khẳng định mối liên kết về giá trị: cùng coi con người là trung tâm của phát triển bền vững.

Nếu các đại biểu từ Việt Nam mang đến những bài tham luận xoay quanh việc hướng công nghiệp văn hóa thành động lực chiến lược, thì tham luận từ đại diện phía Nhật Bản lại cho thấy sức mạnh của một nền giáo dục gắn liền với cộng đồng – nơi mỗi bài học đều bắt nguồn từ đời sống, và mỗi đứa trẻ đều được nuôi dưỡng bằng ý thức về trách nhiệm xã hội.

Từ giáo dục giảm nhẹ thiên tai đến công nghiệp văn hóa, từ kỹ năng sống đến sáng tạo nghệ thuật – đó là những nhánh khác nhau của một gốc rễ chung: văn hóa phục hồi. Khi con người biết đứng dậy, biết chia sẻ và biết sáng tạo lại từ tro tàn, cũng là lúc xã hội chạm đến điều cốt lõi nhất của phát triển bền vững: sự bền vững của tâm hồn con người.

Giáo sư Yuji Suzuki chụp hình lưu niệm cùng các đại biểu

Giáo sư Yuji Suzuki, Tổng Giám đốc Liên hiệp các Hội UNESCO Nhật Bản

Chân dung Giáo sư Yuji Suzuki

Giáo sư Yuji Suzuki sinh năm 1944 tại tỉnh Mie (Nhật Bản), là Tổng Giám đốc Liên hiệp các Hội UNESCO Nhật Bản, Tổng Thư ký Liên hiệp các Câu lạc bộ và Hội UNESCO khu vực châu Á – Thái Bình Dương (AFUCA), và Giáo sư danh dự Đại học Hosei.

Ông từng giảng dạy tại nhiều đại học danh tiếng như Tokyo, Oxford, Johns Hopkins, Malaya và Monash, là nhà khoa học chính trị chuyên nghiên cứu khu vực Đông Nam Á. Trong vai trò lãnh đạo UNESCO Nhật Bản, ông Suzuki đã thúc đẩy hàng loạt sáng kiến về Giáo dục vì phát triển bền vững (ESD), đặc biệt là chương trình AXA–UNESCO Disaster Mitigation Education Program – mô hình mẫu trong giáo dục giảm nhẹ thiên tai, kết nối trường học, doanh nghiệp và cộng đồng trên khắp Nhật Bản.

Quỳnh Hoa