Việt Nam tham dự Đại hội toàn quốc UNESCO Nhật Bản lần thứ 81: Chung tay vì

Tham dự Đại hội, phía Việt Nam có nhà báo Nguyễn Lệ Hằng – Phó Tổng Thư ký Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam (VFUA), Phó Tổng Biên tập Tạp chí Ngày Nay – cơ quan ngôn luận của VFUA; nhà báo Trần Quỳnh Hoa – Phó Trưởng ban Quốc tế Tạp chí Ngày Nay, cùng các hội viên VFUA đại diện cho nhiều lĩnh vực giáo dục, văn hóa, khoa học và truyền thông. Đoàn tham dự sự kiện nhằm tăng cường hiểu biết, chia sẻ kinh nghiệm và mở rộng hợp tác với các đối tác quốc tế. Trong suốt chương trình và đêm Gala Dinner, đại diện hai bên đã có nhiều hoạt động giao lưu, trao đổi và thắt chặt tình hữu nghị giữa các tổ chức UNESCO trong khu vực châu Á.

Thông điệp nhân văn từ vùng đất chịu thiên tai

Đại hội năm nay mang ý nghĩa đặc biệt khi được tổ chức tại tỉnh Ishikawa, nơi hứng chịu thiệt hại nặng nề từ trận động đất Bán đảo Noto vào ngày đầu năm 2024, khiến đời sống kinh tế, xã hội và văn hóa của người dân bị đảo lộn nghiêm trọng. Không dừng lại ở đó, trong cùng năm, vào tháng 9, khu vực này tiếp tục phải gánh chịu mưa lớn lịch sử và lũ lụt “Noto”, khiến 17 người thiệt mạng và hàng nghìn hộ dân bị ảnh hưởng.

Dẫu vậy, chỉ sau một năm, tỉnh Ishikawa đã nỗ lực vượt qua khó khăn để tổ chức được đại hội lần này. Mục tiêu đầu tiên của đại hội là tập hợp các thành viên UNESCO từ khắp Nhật Bản về Kanazawa để gửi gắm tinh thần động viên, khích lệ đến người dân vùng Noto.

Sự hồi sinh mạnh mẽ của Ishikawa trở thành minh chứng sinh động cho tinh thần kiên cường, sáng tạo và đoàn kết của con người Nhật Bản. Việc lựa chọn nơi đây làm địa điểm tổ chức Đại hội lần thứ 81 được xem là hành động biểu tượng cho sự tái thiết, cho sức mạnh của cộng đồng trong việc đứng dậy từ đổ nát.

Phát biểu bế mạc, Giáo sư Yuji Suzuki – Tổng Giám đốc NFUAJ cũng nhấn mạnh, sự phục hồi của Bán đảo Noto không chỉ là câu chuyện tái thiết vật chất mà còn là sự hồi sinh của tinh thần văn hóa và tình người, nơi truyền thống được nối tiếp qua thế hệ trẻ, và giáo dục trở thành chiếc cầu nối giữa quá khứ và tương lai.

Từ trái sang: Nhà báo Trần Quỳnh Hoa, nghệ sĩ Lê Hữu Hiếu, ông Yoshiki Sato – Chủ tịch Liên hiệp các Hội UNESCO Nhật Bản (NFUAJ), nhà báo Nguyễn Lệ Hằng, Giáo sư Yuji Suzuki, – Tổng Giám đốc NFUAJ bà Lê Thị Thu Hương, CEO công ty Kisei Japan, đạo diễn Nguyễn Thị Thu Hoài

Giáo sư Yuji Suzuki – Tổng Giám đốc Liên hiệp các Hội UNESCO Nhật Bản (NFUAJ)

Bức ảnh minh họa cho sự kiện Đại hội UNESCO Nhật Bản toàn quốc lần thứ 81 diễn ra tại Kanazawa được vẽ bởi Matsumoto Shinnosuke (松元伸乃介), một họa sĩ minh họa tự kỷ tài năng.

Văn hóa và tuổi trẻ – động lực phục hồi

Trong khuôn khổ Đại hội, nhiều hoạt động nghệ thuật và giao lưu cộng đồng được tổ chức, thể hiện tinh thần “văn hóa chữa lành”. Các học sinh và sinh viên địa phương mang đến buổi hòa nhạc jazz đầy cảm xúc, tiếp nối là những màn trình diễn Kyogen và Noh – hai loại hình sân khấu truyền thống đặc trưng của Nhật Bản. Một điểm nhấn xúc động là phần thể hiện ca khúc “Tonari no Totoro” do ca sĩ quê hương thể hiện, gợi lên tinh thần gắn kết và hy vọng trong lòng người dân vùng Noto.

Giáo sư Suzuki nhận định: “Sự kết hợp giữa văn hóa truyền thống và hiện đại đã mang đến năng lượng tích cực cho người dân địa phương, đồng thời thể hiện mối liên kết giữa các thế hệ trong việc gìn giữ và lan tỏa văn hóa vùng miền – một điểm vô cùng ý nghĩa.”

Chính những hoạt động này đã tạo nên vòng tuần hoàn tích cực giữa người trẻ và cộng đồng: người trẻ mang đến năng lượng và sáng tạo, còn cộng đồng lại là điểm tựa, tiếp sức cho thế hệ kế thừa.

Nhìn lại con đường phục hồi – Từ cộng đồng đến hợp tác quốc tế

Phiên thảo luận chuyên đề – điểm nhấn của Đại hội – quy tụ 5 nhà lãnh đạo địa phương và một điều phối viên, đã đặt ra những vấn đề sâu sắc về mối quan hệ giữa con người – thiên nhiên, con người – cộng đồng và con người – công nghệ. Các diễn giả chỉ rõ rằng con đường phục hồi không hề dễ dàng, trong đó có ba vấn đề nổi bật cần lưu tâm:

Thứ nhất, sự khó khăn trong việc chung sống giữa con người và thiên nhiên. Trước sức mạnh của thiên nhiên – từ động đất đến biến đổi khí hậu cực đoan và những thảm họa “trăm năm có một” xảy ra hầu như mỗi năm. Nhưng con người có thể học cách hiểu, tôn trọng và sống hài hòa với thiên nhiên quê hương; có thể tích lũy tri thức để phòng bị, chia sẻ thông tin và hợp tác cứu giúp lẫn nhau. Các diễn giả đều thống nhất rằng: “Con người không hề bất lực.”

Chủ đề thứ hai được thảo luận sâu hơn là sự khó khăn trong việc khôi phục sự thấu hiểu và hợp tác giữa con người với con người. Một khi “đời sống thường nhật” bị gián đoạn bởi thiên tai, các sợi dây liên kết cộng đồng, những thiết chế xã hội vốn gắn kết con người, sẽ ngưng trệ. Như thị trưởng thị trấn Shika, một địa phương được công nhận là Di sản Nông nghiệp Thế giới, đã nói: chính văn hóa bản địa là yếu tố gắn kết con người và hồi sinh tinh thần vùng đất.

Lễ hội truyền thống Kiriko, với những chiếc đèn lồng khổng lồ và sự tham gia của cả nam, nữ, trẻ nhỏ và người lớn, trở thành biểu tượng khởi đầu cho hành trình phục hồi. Những cư dân phải di tản hoặc chuyển đến nơi khác nay quay trở về quê hương để cùng góp sức tái thiết – đó mới là sự trở lại của “đời sống thường nhật”. Nếu chỉ trông chờ vào các chính sách “từ trên xuống” của chính quyền trung ương hay địa phương, thì việc phục hồi chỉ là “bánh vẽ” – một điều không thể trở thành hiện thực.

Sức mạnh thật sự nằm ở cộng đồng mang tinh thần gia đình – “như người nhà” (community), nơi con người tự nguyện giúp đỡ và gắn bó lâu dài. Thực tế, nhiều ngôi nhà và gia đình – nền tảng của cộng đồng ấy – đã bị tàn phá. “Cộng đồng không có nhà” thì không thể tồn tại. Và ngay cả chỗ ở cho các tình nguyện viên đến giúp cũng thiếu thốn. Trong bối cảnh già hóa dân số ngày càng nghiêm trọng, việc tái thiết cộng đồng trong tình trạng “không nhà” là một thách thức lớn đối với vùng Noto.

Điểm đáng chú ý khác là những nỗ lực tìm kiếm mô hình phục hồi linh hoạt hơn, không dựa trên các cộng đồng huyết thống, mà trên sự đóng góp tự nguyện – “ai có thể làm thì làm, ở nơi và thời điểm mình có thể.” Nếu trong cộng đồng truyền thống, các mối liên kết dựa trên huyết thống và địa phương, thì trong xã hội hiện đại – đặc biệt ở các tổ chức kinh tế – mối quan hệ giữa con người chỉ mang tính tạm thời, được điều chỉnh bằng hợp đồng (civil society – xã hội công dân).

Điều thú vị trong phiên thảo luận là câu hỏi: Liệu hướng đi nào – cộng đồng truyền thống, xã hội công dân, hay sự kết hợp hài hòa giữa hai bên – mới là chìa khóa phục hồi? Nhiều lãnh đạo doanh nghiệp trong lĩnh vực thủ công truyền thống, sản xuất rượu sake, phát triển vật liệu và công nghệ cao đã chia sẻ kinh nghiệm: kế thừa tinh thần gia đình nhưng kết hợp AI và công nghệ thông tin hiện đại để tạo nên mô hình kinh doanh hiệu quả hơn, qua đó thúc đẩy phục hồi kinh tế – xã hội.

Giáo sư Suzuki chia sẻ: “Cuộc thảo luận này dĩ nhiên không thể có lời giải ngay lập tức. Nhưng trong tiến trình phục hồi sắp tới, có thể một “phương thức phục hồi kiểu Noto” sẽ ra đời – đó là điều chúng ta mong đợi. Là những người hoạt động trong phong trào UNESCO, chúng ta không thể né tránh câu hỏi: “Chúng ta có thể làm gì?” Với sứ mệnh gắn liền với giáo dục, văn hóa và khoa học, chúng ta tin tưởng vào sức mạnh của giáo dục: tiếp tục hỗ trợ trẻ em vùng thiên tai, cung cấp học bổng hỗ trợ, cải thiện môi trường học đường, và duy trì hoạt động tình nguyện.

Sau thảm họa động đất – sóng thần Đông Nhật Bản năm 2011, chương trình học bổng cho trẻ em bị mất cơ hội học tập sẽ khép lại vào năm 2025. Từ năm 2013, chương trình kế tiếp – “Hỗ trợ giáo dục trẻ em vùng thiên tai” – được triển khai, với dự án đầu tiên dành cho trẻ em bị ảnh hưởng bởi trận động đất Bán đảo Noto. Dù là công việc âm thầm, nhưng đây chính là sự đầu tư cho thế hệ tương lai, và chúng tôi sẽ kiên định tiếp tục con đường ấy.”

Cầu nối Việt Nam – Nhật Bản trong phong trào UNESCO phi chính phủ

Trong khuôn khổ sự kiện, đoàn Việt Nam đã có các buổi trao đổi trực tiếp với lãnh đạo NFUAJ, chia sẻ về hoạt động của Liên hiệp tại Việt Nam, các dự án hợp tác trong lĩnh vực giáo dục, bảo tồn di sản, và truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng. Nhà báo Trần Quỳnh Hoa cho biết, chuyến công tác là cơ hội quý báu để Tạp chí Ngày Nay – cơ quan ngôn luận của Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam VFUA – học hỏi kinh nghiệm tổ chức, vận hành và lan tỏa giá trị UNESCO tại cấp địa phương ở Nhật Bản, nơi mà giáo dục, văn hóa và sáng tạo được kết nối chặt chẽ trong công cuộc phục hồi sau thiên tai.

“Chúng tôi cảm nhận rõ tinh thần nhân văn và triết lý “phục hồi bằng văn hóa” mà các bạn Nhật Bản đang thực hiện. Đây cũng là điều Việt Nam có thể áp dụng trong các chương trình phát triển cộng đồng và giáo dục sáng tạo,” bà Quỳnh Hoa chia sẻ.

Kết thúc chương trình, Gala Dinner diễn ra trong không khí thân tình, nơi đại biểu các nước cùng thưởng thức ẩm thực địa phương, giao lưu âm nhạc và chia sẻ kế hoạch hợp tác trong thời gian tới.

Theo thông tin từ ban tổ chức, Đại hội toàn quốc UNESCO Nhật Bản lần thứ 82 sẽ được tổ chức tại thành phố Kurume, tỉnh Fukuoka vào năm 2026, tiếp tục khẳng định cam kết của UNESCO Nhật Bản trong việc xây dựng mạng lưới hợp tác khu vực châu Á – Thái Bình Dương vì hòa bình, giáo dục và phát triển bền vững.

Quỳnh Liên